Jak wynika z ustaleń niemieckiego sądu specjalnego I w Poznaniu z 23 lipca 1940 roku oraz ekshumacji zwłok dokonanej w październiku 1945 roku, w nocy z 22 na 23 października 1939 roku zginęło 56 więźniów. Informację tę potwierdził mecenas Zdzisław Cerkaski, który prowadził wtedy księgę więzienną. Jednakże na cmentarzu Zwiastowania NMP pośród ofiar wojny upamiętnionych na likwidowanych właśnie tablicach datę tę można było zauważyć przy ponad stu nazwiskach! Podobnie zawyżona liczba zabitych znajduje się w spisie przechowywanym w inowrocławskim USC. Jak to możliwe? Wszystko zaczęło się już od wydanej w 1945 roku jednodniówki „Męczeńskim Szlakiem Kujaw”, która podaje aż 104 ofiary. Stało się tak dlatego, że we wszystkich wspomnianych wyżej źródłach znaleźli się również Polacy zamordowani w innych okolicznościach. Co zaś istotne, pominięto niektórych zabitych podczas wspomnianej nocy.

W konsekwencji także w licznych późniejszych wydawnictwach traktujących o tej wyjątkowej zbrodni zapanował chaos, przywoływano na przykład powszechnie znane osoby, które w rzeczywistości zginęły poza więzieniem (Juliusz Trzciński, Stefan Knast, ks. Bolesław Jaśkowski, Jan Wojciechowski, Józef Znaniecki, Karol Kozłowski, Edward Sowiński i inni). To podważa wiarygodność wszelkich dotychczasowych ustaleń. Trzeba zatem stworzyć całkiem nowy spis, taki, do którego trafią tylko ci, których fakt śmierci w nocy z 22 na 23 października 1939 roku będzie odpowiednio udokumentowany.

Poniższa lista powstała właśnie w taki sposób, choć nie można mieć całkowitej pewności, że przyjęte kryteria są wystarczająco obiektywne i dają pewną wiedzę. Nie będzie to także lista pełna. Uwzględniono na niej 42 nazwiska. Są to osoby wspomniane w wyroku niemieckiego sądu specjalnego I z 23 lipca 1940 roku, osoby rozpoznane podczas ekshumacji w 1945 roku, zabici, którym już po wojnie wyrokiem sądowym przypisano datę 22 października 1939 roku, oraz ci, których śmierć została wyraźnie potwierdzona przez naocznych świadków (współwięźniów).

Obok nazwisk pomordowanych widnieją ich zawody, miejsca zamieszkania oraz źródła informacji. W przypadkach kontrowersyjnych pojawia się znak zapytania (tak jest przy czterech nazwiskach). Na cmentarzu par. Zwiastowania NMP w Inowrocławiu spoczywa większość pomordowanych, ale nie wszyscy. Wiemy, że Edward Poniński pochowany został w krypcie kościoła św. Małgorzaty w Kościelcu, a na kościeleckim cmentarzu spoczywa Józef Hoppe. I jeszcze jedno. Na nowych krzyżach upamiętniających ofiary „makabrycznej nocy” pojawi się teraz data 23 października 1939 roku, jako że zbrodnia dokonana została już po północy.

1. /?/ Stefan Anioł, kierownik szkoły w Ośniszczewku (informacja współwięźnia Stefana Soboty)

2. Antoni Biegański, kierownik szkoły w Rojewicach (ekshumacja 1945, napis na krzyżu cmentarnym postawionym przez rodzinę)

3. Jan Dykiert, nauczyciel z Niszczewic (wyrok 1940, ekshumacja 1945, relacja współwięźnia Marii Dykiert)

4. Mieczysław Eckert, wójt gminy Inowrocław-Zachód (ekshumacja 1945)

5. Edmund Freyer, nauczyciel z Gniewkowa (ekshumacja 1945)

6. Zofia Freyer, nauczycielka z Gniewkowa (ekshumacja 1945)

7. Hans (Jan) Gierke, ziemianin z Polanowic (wyrok 1940, relacja współwięźnia Zdzisława Cerkaskiego)

8. Grobelski, kupiec z Inowrocławia (wyrok 1940)

9. Franciszek Hanas, nauczyciel z Gniewkowa (wyrok 1940, ekshumacja 1945)

10. Konrad Hoffmann, kierownik szkoły w Szadłowicach (ekshumacja 1945)

11. Józef Hoppe (ur. 5 VI 1886), inż. rolnik i weterynarz, ziemianin z Czystego /pochowany na cmentarzu w Kościelcu/ (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 624/49)

12. Apolinary Jankowski, prezydent Inowrocławia (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 282/50, relacje współwięźniów: Józefa Durzyńskiego, Stefana Klonowskiego i Zdzisława Cerkaskiego)

13. Marceli Jasiński, rolnik ze Stanomina (USC, Ks. zg. 162/58)

14. Florian Jaskólski, robotnik z Inowrocławia (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 453/48)

15. /?/ Czesław Józkowiak pseud. „Kura”, robotnik z Inowrocławia (informacja współwięźnia Stefana Soboty; sprzeczne informacje innych świadków)

16. Władysław Juengst, wiceprezydent Inowrocławia (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 529/46, relacja współwięźnia Mariana Klonowskiego)

17. Jan Karasiński, telegrafista kolejowy z Inowrocławia (USC, Ks. zg. 238/46)

18. Stanisław Kiełbasiewicz, radny i prz-cy PPS z Inowrocławia (wyrok 1940, ekshumacja 1945, relacja współwięźniów: Józefa Durzyńskiego i Zdzisława Cerkaskiego)

19. /?/ Władysław Kosiak, ziemianin z Zagajewiczek, powstaniec wielkopolski (informacja współwięźnia Stefana Soboty)

20. /?/ Kosiak jr z Zagajewiczek, syn Władysława (informacja współwięźnia Stefana Soboty)

21. Leon Koszczyński, kierownik szkoły w Lisewie Kościelnym (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 199/50)

22. Tomasz Kotowski, rolnik z Pierania (USC, Ks. zg. 267/48)

23. Konstanty Laubitz, ziemianin z Popowic (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 188/49)

24. Stanisław Marciniak, urzędnik z Inowrocławia (USC, Ks. zg. 120/50)

25. Walenty Michałowski, woźny w starostwie inowrocławskim (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 538/46)

26. Franciszek Mierzwicki, nauczyciel z Gniewkowa (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 578/49)

27. Jan Murawski, robotnik z Inowrocławia (USC, Ks. zg. 269/51)

28. Czesław Obiała, rolnik (?) z Dźwierzchna (USC, Ks. zg. 175/48)

29. Władysław Ozdoba, nauczyciel z Chołownicy pow. Równe (ekshumacja 1945)

30. hr. Edward Poniński, ekonomista, ziemianin z Kościelca /pochowany w 1945 w krypcie kościoła w Kościelcu/ (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 622/49, relacja współwięźnia Zdzisława Cerkaskiego)

31. Jakub Popek, rolnik (?) z Płonkówka (USC, Ks. zg. 605/56)

32. Teofil Reszka, aptekarz z Inowrocławia (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 232/46, relacja współwięźnia Zdzisława Cerkaskiego)

33. Jan Rzemieniewski, kupiec z Inowrocławia (USC, Ks. zg. 350/46)

34. Leon Skonieczny, posterunkowy Policji Państwowej z Inowrocławia (ekshumacja 1945)

35. Tadeusz Tomaszewski, nauczyciel ze Słońska (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 245/46)

36. Bolesław Wawrzyniak (ur. 9 III 1921), syn Szczepana, rolnik z Jaksic (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 26/54)

37. Szczepan Wawrzyniak (ur. 16 XII 1892), rolnik, prezes Kółka Rolniczego w Jaksicach (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 27/54)

38. Stanisław Wichliński, inżynier rolnik, ziemianin z Tuczna (ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 225/49)

39. Włodzimierz Wichliński, ziemianin z Helenowa, powstaniec wielkopolski (wyrok 1940, ekshumacja 1945, USC, Ks. zg. 623/49)

40. Józef Zawiłowicz, kierownik szkoły w Gniewkowie (USC, Ks. zg. 615/49)

41. Władysław Ziółkowski, kupiec z Gniewkowa (ekshumacja 1945)

42. Marcjan Zywert, leśniczy z Podlesia (USC, Ks. zg. 613/49)

Wedle Katarzyny Podczaskiej (Dworki i pałace gminy Inowrocław, Inowrocław 2014, s. 126, 145), w "krwawej nocy" zginął też Jan Nepomucen Mlicki, ur. 7 X 1902 w Komaszycach, inżynier rolnik, oraz Stanisław Małecki z Jaksic (ur. 23 X 1879), murarz kolejowy. Jeśli źródła tych informacji odpowiadać będą przyjętym przez nas kryteriom, wspomniane osoby zostaną również wprowadzone na nowo sporządzoną listę ofiar.



Edmund Mikołajczak